คณาเภสัช เรื่อง พิกัดยา 5 สิ่ง มี 18 พิกัด

พิกัดยา 5 สิ่ง มี 18 พิกัด
1. พิกัดเบญจกูล คือ จำกัดจำนวนตระกูลยา (เครื่องยา) ที่มีรสร้อน 5 อย่าง คือ

• ดอกดีปลี
• รากช้าพลู
• เถาสะค้าน
• รากเจตมูลเพลิง
• เหง้าขิงแห้ง

สรรพคุณ กระจายกองลมและโลหิต แก้คูถเสมหะ แก้ลมพานไส้ บำรุงกองธาตุทั้ง 4
2. พิกัดเบญจอมฤต คือ จำกัดตัวยาดังน้ำทิพย์ 5 อย่าง คือ

• น้ำนมสด
• น้ำนมส้ม
• น้ำอ้อย
• น้ำผึ้ง
• น้ำมันเนย

สรรพคุณ บำรุงกำลัง บำรุงธาตุไฟ ขับลมให้แล่น ทั่วกาย แก้ไข้ตรีโทษ ผายธาตุ แก้กำเดาและลม กระจายเสมหะ
3. พิกัดเบญจผลธาตุ คือ จำกักจำนวนตัวยาที่แก้ผลธาตุได้ 5 อย่าง คือ

• หัวกกลังกา
• หัวเต่าเกียด
• หัวแห้วหมู
• หัวหญ้าชันกาด
• หัวเปราะ

สรรพคุณ แก้ธาตุพิการ บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง เจริญไปธาตุ แก้ทางเดินปัสสาวะ แก้ตับทรุด
4. พิกัดเบญจมูลน้อย คือ จำกัดจำนวนตัวยารากน้อย แก้สมุฏฐานทั้งสาม 5 อย่าง คือ

• หญ้าเกล็ดหอยใหญ่
• หญ้าเกล็ดหอยน้อย
• รากละหุ่งแดง
• รากมะเขือขื่น
• รากมะอึก

สรรพคุณ แก้ร้อนในกระหายน้ำ ขับน้ำนม ขับเลือดลม กระทุ้งพิษไข้ แก้น้ำลาย
5. พิกัดเบญจมูลใหญ่ คือ จำกัดจำนวนยารากใหญ่ แก้สมุฏฐานทั้งสามมี 5 อย่าง คือ

• รากมะตูม
• รากลำไย
• รากเพกา
• รากแคแตร
• รากคัดลิ้น

สรรพคุณ แก้ดี แก้ลม แก้เสมหะ บำรุงไฟธาตุ แก้ไข้สันนิบาต แก้เส้นเอ็นพิการ เบญจมูลน้อย รวมกับเบญจมูลใหญ่ เป็นทศมูลใหญ่
6. พิกัดเบญจโลกวิเชียร คือ จำกัดจำนวนตัวยาเสมอด้วยแก้วิเชียร 5 อย่าง คือ (แก้ว 5 ดวง, ยา 5 ราก หรือ เพชรสว่างก็เรียก)

• รากชิงชี่
• รากหญ้านาง
• รากท้าวยายม่อม
• รากคนทา
• รากมะเดื่อชุมพร

สรรพคุณ ใช้กระทุ้งพิษต่างๆ หรือถอนพิษต่างๆ แก้ไข้ต้นมือ แก้ไข้พิษ ไข้กาฬ ไข้หัว แก้ไข้เพื่อดีและโลหิต
7. พิกัดเบญจโลธิกะ คือ จำกัดจำนวนตัวยาที่มีคุณทำให้ชื่นใจมี 5 อย่าง คือ

• แก่นจันทน์แดง
• แก่นจันทน์ขาว
• แก่นจันทน์ชะมด
• ต้นเนระภูสี
• ต้นมหาสดำ

สรรพคุณ แก้ไข้เพื่อดี แก้ไข้รัตตะปิตตะโรค แก้ลมวิงเวียน แก้พิษทั้งปวง
8. พิกัดจันทน์ทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนแก่นไม้จันทน์ 5 อย่าง คือ

• แก่นจันทน์แดง
• แก่นจันทน์ขาว
• แก่นจันทน์เทศ
• แก่นจันทนา
• แก่นจันทน์ชะมด

สรรพคุณ แก้ไข้เพื่อดีและโลหิต แก้ร้อนในกระหายน้ำ บำรุงตับ ปอด แก้พยาธิ บาดแผล
9. พิกัดเกสรทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนเกสรดอกไม้ 5 อย่าง คือ

• ดอกมะลิ
• ดอกพิกุล
• ดอกบุนนาค
• ดอกสารภี
• เกสรบัวหลวง

สรรพคุณ แก้ร้อนในกระหายน้ำ ชูกำลังบำรุงหัวใจ แก้ไข้จับ แก้ลมวิงเวียน แก้น้ำดี ให้เจริญอาหารและแก้โรคตา
10. พิกัดตานทั้ง 5 คือ จัดจำนวนของรากตาล 5 อย่าง คือ

• รากตาลโตนด
• รากตาลดำ
• รากตานหม่อน
• รากตานเสี้ยน
• รากตานขโมย

สรรพคุณ ดับพิษตานซาง ขับพยาธิทุกชนิด แก้อุจจาระธาตุพิการ บำรุงเนื้อหนัง กระดูก
11. พิกัดดีทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนดีสัตว์ทั้ง 5 อย่าง คือ

• ดีงูเหลือม
• ดีหมูป่า
• ดีวัวป่า
• ดีจระเข้
• ดีตะพาบน้ำ

สรรพคุณ ดีต่างๆ มีรสขมหวาน ขับรสยาให้แล่นเร็ว มักใช้เป็นน้ำกระสายแก้โรคทั้ง 3 สมุฏฐาน คือ ดี โลหิต และธาตุลมที่พิการ
12. พิกัดเหล็กทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนตัวยาที่มีชื่อว่าเหล็ก 5 อย่าง คือ

• ต้นหญ้ามือเหล็ก
• แก่นขี้เหล็ก
• เถาวัลย์เหล็ก
• ว่านสากเหล็ก
• สนิมเหล็ก

สรพพคุณ แก้พิษโลหิตทั้งบุรุษและสตรี บำรุงกำลังให้แข็งแรง แก้กระษัย
13. พิกัดเกลือทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนของเลือ 5 อย่าง คือ

•  เกลือสมุทร
• เกลือสินเธาว์
• เกลือพิก
• เกลือวิก
• เกลือฟอง (ฝ่อ)

สรรพคุณ แก้ไข้พรรดึก แก้ท้องมาน แก้เสมหะ แก้บิดมูกเลือด บำรุงน้ำเหลือง ชำระเมือกมันในลำไส้
14. พิกัดบัวทั้ง 5 (บัวน้ำทั้ง 5) คือ จำกัดจำนวนดอกบัว 5 อย่าง คือ

• บัวสัตตบุษย์
• บัวสัตตบรรณ
• บัวลินจง
• บัวจงกลนี
• บัวนิลอุบล

สรรพคุณ ชูกำลัง บำรุงหัวใจ แก้อุจจาระธาตุ แก้ไข้เพื่อลมและโลหิต แก้ไข้รากสาด บำรุงครรภ์รักษา
15. พิกัดโหราทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนตัวยา ชื่อว่าโหรา 5 อย่าง คือ

• โหราอมฤต
• โหรามิคสิงคลี
• โหราเท้าสุนัข
• โหราบอน
• โหราเดือยไก่

สรรพคุณ แก้พิษสัตว์ ทำให้อาเจียน ขับลม ขับระดูสตรี และขับโลหิตช้าๆ
16. พิกัดเบญจโลหะ คือ จำกัดจำนวนตัวยาที่มีชื่อคล้ายโลหะทอง 5 อย่าง คือ

• รากทองกวาว
• รากทองหลางหนาม
• รากทองหลางใบมน
• รากทองโหลง
• รากทองพันชั่ง

สรรพคุณ แก้โรคดี เสมหะ และลมที่เป็นพิษ แก้ริดสีดวง ทำลายพยาธิ
17. พิกัดเบญจเทียน คือ จำกัดจำนวนตัวยาที่มีชื่อว่าเทียน 5 อย่าง คือ

• เทียนดำ
• เทียนแดง
• เทียนขาว
• เทียนข้าวเปลือก
• เทียนตาตั๊กแตน

สรรพคุณ แก้ลม เสมหะ และดีระคนกัน แก้พิษโลหิต แก้ทางปัสสาวะ แก้นิ่ว
แก้มุตกิด บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง
18. พิกัดเบญจโกฐ คือ จำกัดจำนวนตัวยาที่มีชื่อว่าโกฐ 5 อย่าง คือ

• โกฐสอ
• โกฐเขมา
• โกฐหัวบัว
• โกฐเชียง
• โกฐจุฬาลัมพา

สรรพคุณ แก้ไข้จับ แก้ไข้เพื่อเสมหะ หีดไอ แก้โรคปอด แก้โรคในปาก ชูกำลัง บำรุงโลหิด แก้ลมในกองธาตุ